Trong bối cảnh xã hội ngày càng phức tạp, các vấn đề liên quan đến sức khỏe tâm thần, áp lực cuộc sống, và mối quan hệ giữa con người với nhau trở nên đáng quan ngại hơn bao giờ hết. Một trong những hệ quả tiêu cực của tình trạng này là gia tăng các vụ việc tự sát, trong đó có những trường hợp không đơn thuần là hành vi cá nhân, mà còn có sự tác động từ người khác – thông qua việc xúi giục, kích động, hỗ trợ người tự sát. Để bảo vệ quyền được sống của con người và giữ gìn trật tự xã hội, pháp luật Việt Nam đã quy định cụ thể về tội xúi giục hoặc giúp người khác tự sát trong Bộ luật Hình sự. Việc nhận diện, phân tích và áp dụng đúng đắn quy định pháp luật về tội danh này không chỉ có ý nghĩa trong thực tiễn tố tụng, mà còn là cơ sở để nâng cao nhận thức xã hội về trách nhiệm cá nhân trước hành vi tưởng chừng “không trực tiếp gây hại” nhưng lại tiềm ẩn hậu quả nghiêm trọng
1. Khái niệm và ý nghĩa pháp lý của Tội xúi giục hoặc giúp người khác tự sát
1.1. Khái niệm:
Xúi giục người khác tự sát là hành vi của một người đã có những lời lẽ kích động, dụ dỗ, thúc đẩy người khác tự tước đoạt tính mạng của họ. Giúp người khác tự sát là hành vi của một người tạo điều kiện vật chất hoặc tinh thần cho người khác tước đoạt tính mạng của họ
Tội này gồm 02 loại trường hợp phạm tội khác nhau: Trường hợp xúi giục người khác tự sát và trường hợp giúp người khác tự sát. Hai loại trường hợp này được điều luật mô tả cụ thể như sau: “Xúi giục người khác tự sát” là hành vi cố kích động, dụ dỗ, thúc đẩy người khác tự tước đoạt tính mạng của họ; còn” giúp người khác tự sát” là hành vi cố ý tạo điều kiện vật chất hoặc tinh thần cho người khác tự tước đoạt tính mạng của họ
Nếu trong trường hợp người phạm tội có cả hai hành xúi giục và giúp người khác tự sát thì tội danh mà họ bị truy cứu là tội “xúi giục và giúp người khác tự sát” chứ không có từ “hoặc” và nếu người phạm tội chỉ có hành vi xúi giục thì định tội là “xúi giục người khác tự sát”, nếu chỉ có hành vi giúp thì định tội là “Giúp người khác tự sát”.
1.2. Việc quy định tội này trong Bộ luật Hình sự ý nghĩa:
– Bảo vệ quyền quyền sống, quyền tối cao của con người, không ai có quyền tước đoạt hay xâm phạm
– Ngăn chặn các hành vi dẫn dụ, lợi dụng tâm lý, hoàn cảnh khó khăn của người khác để thúc đẩy họ tìm đến cái chết.
– Góp phần giáo dục xã hội , răn đe những hành vi vô trách nhiệm hoặc vô đạo đức trong ứng xử với người khác
2. Khi nào hành vi bị truy cứu trách nhiệm hình sự?
Theo quy định tại Điều 131 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), bị truy cứu trách nhiệm khi:
– Người bị xúi giục hoặc giúp tự sát phải chết.
– Hành vi xúi giục người khác tự người sát như kích động tự sát, dụ dỗ người khác tự sát
Ví dụ như: Chị Hoàng Thị C đang chán đời, vì chồng ruồng bỏ, hắt hủi, muốn ly dị. Trần Quốc A là thanh niên càn quấy, rượu chè, bị chồng chị C mua chuộc nhờ anh tìm cách xúi giục làm cho chị C tự ái mà tự tử. A nhận lời đến gặp C và nói: “Em mà như chị thì em chẳng sống làm gì cho khổ…chồng con gì tệ bạc… ngày nào em cũng thấy anh ấy đi với cô V cùng cơ quan, nhiều lần bắt gặp hai người trong công viên v.v…”. Sẵn chán đời, lại nghe A nói như vậy chị C đã uống thuốc tự tử.
– Hành vi giúp người khác tự sát như tạo điều kiện tinh thần, vật chất để người khác tự sát
Ví dụ: K và E có ý định tự sát và K cũng muốn E tự sát nhưng E chưa biết tự sát bằng cách nào, E nhờ K đi mua hộ thuốc ngủ và không được nói là mua hộ cho E, K đã nhận lời và mua cho E 20 viên thuốc ngủ và E đã uống một lúc hết 20 viên thuốc ngủ nên đã bị chết
=> Người phạm tội phải nhận thức được hành vi của mình là tạo điều kiện cho nạn nhân tự sát thì mới phạm tội giúp người tự sát. Nếu họ không biết và không thể biết hành động của mình tạo điều kiện cho nạn nhân tự sát thì không phạm tội này
– Người thực hiện có năng lực trách nhiệm hình sự và đủ 16 tuổi
3. Yếu tố cấu thành Tội xúi giục hoặc giúp người khác tự sát
a. Khách thể của tội phạm
Tội phạm làm ảnh hưởng xấu đến trật tự an toàn xã hội, gián tiếp xâm phạm quyền sống của con người. Theo Điều 19 Hiến pháp 2013 ghi nhận “Mọi người có quyền sống. Tính mạng con người được pháp luật bảo hộ. Không ai bị tước đoạt tính mạng trái pháp luật”. Vì vậy, khách thể của tội phạm là quyền được sống, quyền được Nhà nước bảo hộ về tính mạng và trật tự an toàn của xã hội.
b. Mặt khách quan của tội phạm
Mặt khách quan của tội xúi giục hoặc giúp người khác tự sát bao gồm các hành vi kích động, dụ dỗ, thúc đẩy người khác đoạt tính mạng của họ hoặc tạo điều kiện vật chất hoặc tinh thần cho người khác tự tước đoạt tính mạng của họ.
+ Kích động người tự sát là có những lời lẽ nhằm thúc đẩy bằng cách tác động tâm lý làm cho người bị kích động tự ái tới mức độ nên đã tự sát. Nếu không có những lời lẽ kích động có thì nạn nhân dù có chán đời, có những uẩn khúc trong cuộc sống cũng chưa tới mức tự sát.
+ Dụ dỗ người khác tự sát là người phạm tội đã có những lời lẽ khuyên bảo một cách khéo léo để làm cho người khác tự sát theo ý muốn của mình
+ Thúc đẩy người khác tự sát là người phạm tội dùng lời lẽ hoặc hành động đẩy nhanh quá trình nạn nhân mong muốn tự sát bằng cách dụ dỗ hoặc kích động nạn nhân
Hậu quả: Hậu quả tự sát của tội phạm này được coi là hoàn thành ngay khi có hành vi xúi giục hoặc giúp sức, không phụ thuộc vào việc người đó có tự sát hay không. Tuy nhiên, hậu quả thực tế là người đó phải tự sát và dẫn đến chết người là dấu hiệu bắt buộc để cấu thành tội phạm
c. Chủ thể của tội phạm
Theo quy định tại Điều 12 Bộ luật Hình sự thì người phạm tội xúi giục hoặc giúp người khác tự sát có thể là bất kỳ ai (công dân Việt Nam, người nước ngoài hoặc người không quốc tịch) từ đủ 16 tuổi và có năng lực trách nhiệm hình sự (năng lực nhận thức và năng lực làm chủ hành vi).
d. Mặt chủ quan
Lỗi: Tội phạm này được thực hiện do lỗi cố ý. Người thực hiện hành vi phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình có thể dẫn đến hậu quả người khác tự sát, tuy thấy trước hậu quả của hành vi đó nhưng vẫn thực hiện và mong muốn hậu quả đó xảy ra
- Cố ý trực tiếp: Người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là xúi giục hoặc giúp người khác tự sát, thấy trước hậu quả là người đó sẽ chết, nhưng vẫn mong muốn hậu quả đó xảy ra.
- Cố ý gián tiếp: Người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình, thấy trước hậu quả chết người có thể xảy ra, không mong muốn nhưng để mặc cho hậu quả xảy ra.
Động cơ: Đa dạng, có thể là vì mục đích trả thù, ghen tuông, lợi dụng hoặc chỉ đơn giản là vô tâm, thiếu trách nhiệm, hoặc thậm chí là vì một dộng cơ “tốt”
Mục đích phạm tội: Nhằm xúi giục hoặc tạo điều kiện thuận lợi cho người bị hại tự sát.
4.Hình phạt đối với Tội xúi giục hoặc giúp người khác tự sát
Người phạm tội xúi giục hoặc giúp người khác tự sát sẽ phải chịu phạt theo quy định tại Điều 131 Bộ luật Hình sự như sau:
Khung 1: Người nào thực hiện một trong các hành vi sau đây, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
a) Kích động, dụ dỗ, thúc đẩy người khác tự tước đoạt tính mạng của họ;
b) Tạo điều kiện vật chất hoặc tinh thần cho người khác tự tước đoạt tính mạng của họ.
Khung 2: Phạm tội làm 02 người trở lên tự sát, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm.
5.Tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ
5.1. Tình tiết tăng nặng
Các tình tiết định khung tăng nặng tại khoản 2 Điều 131 bao gồm:
Làm 02 người trở lên tự sát: Thể hiện tính chất đặc biệt nghiêm trọng của hành vi, hậu quả xã hội lớn.
Đối với người dưới 18 tuổi: Đây là tình tiết tăng nặng đặc biệt, vì người dưới 18 tuổi là đối tượng dễ bị tổn thương, nhận thức chưa đầy đủ, dễ bị tác động, xúi giục.
Gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân mà dẫn đến việc tự sát: Thể hiện tính chất tàn nhẫn của hành vi, lợi dụng tình trạng bệnh lý của nạn nhân để gây ra cái chết
5.2. Tình tiết giảm nhẹ
Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự không được quy định cụ thể tại Điều 131 Bộ luật hình sự nhưng được quy định chung tại Điều 51 Bộ luật hình sự 2025. Các tình tiết này có thể bao gồm:
- Phạm tội lần đầu, ít nghiêm trọng
- Người phạm tội tự nguyện bồi thường thiệt hại
- Thần khẩn khai báo, ăn năn hối cải
- Có thành tích xuất sắc trong công tác, học tập, lao động.
- Gia đình có công với cách mạng
6. Kết luận
Tội xúi giục hoặc giúp người khác tự sát là một trong những quy định thể hiện rõ tinh thần nhân đạo và sự nghiêm khắc của pháp luật hình sự Việt Nam trong việc bảo vệ quyền sống của con người- quyền tối thiểu quan trọng nhất. Mặc dù không phải là tội phạm phổ biến, nhưng tính chất nguy hiểm của nó đối với xã hội là rất lớn, thể hiện sự vô nhân đạo, ích kỷ của người phạm tội. Tuy nhiên, để quy định này phát huy hiệu quả trên thực tiễn, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan lập pháp, cơ quan tiến hành tố tụng và các tổ chức xã hội trong việc tuyên truyền, giáo dục, phòng ngừa phát hiện kịp thời các hành vi vi phạm. Việc xử lý đúng người, đúng tội danh này là vô cùng quan trọng, không chỉ để răn đe, trừng trị tội phạm còn để khẳng định giá trị của sự sống, góp phần xây dựng một xã hội nhân văn, tôn trọng con người.
CÔNG TY LUẬT TNHH DƯƠNG GIA - CHI NHÁNH ĐÀ NẴNG
Địa chỉ: 141 Diệp Minh Châu, phường Hòa Xuân, thành phố Đà Nẵng
Điện thoại: 0931548999; 02367300899
