Trong quá trình phát triển kinh tế – xã hội, chăm sóc và bảo vệ sức khỏe con người luôn là ưu tiên hàng đầu của mỗi quốc gia. Thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh không chỉ là hàng hóa thông thường mà còn mang tính đặc thù, có ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, tính mạng con người và an sinh xã hội. Tuy nhiên, trong thực tiễn, vì mục tiêu lợi nhuận phi pháp, không ít đối tượng đã bất chấp hậu quả để sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh. Đây là hành vi không chỉ vi phạm đạo đức, mà còn là tội phạm bị pháp luật Việt Nam xử lý nghiêm khắc.
Tình trạng thuốc giả xuất hiện ngày càng tinh vi, với quy mô lớn và mang tính tổ chức. Hành vi này đã, đang và sẽ gây ra những hậu quả khôn lường đối với sức khỏe cộng đồng, uy tín của ngành dược, và đặc biệt là lòng tin của nhân dân đối với hệ thống y tế. Do đó, việc hiểu rõ về tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh dưới góc độ pháp lý là vô cùng cần thiết. Bài viết này sẽ tập trung phân tích sâu về khái niệm, bản chất, cơ sở pháp lý và hình phạt đối với tội danh này, từ đó đưa ra cái nhìn toàn diện hơn trong công tác đấu tranh phòng, chống loại tội phạm đặc biệt nguy hiểm này.
Căn cứ pháp lý
– Bộ luật Hình sự 2015 (Sửa đổi 2017)
1. Khái niệm Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh
Hàng giả có thể hiểu là những sản phẩm không bảo đảm chất lượng, giả mạo nhãn hiệu, nguồn gốc, xuất xứ hoặc công dụng, được sản xuất và đưa ra thị trường với mục đích đánh lừa người tiêu dùng, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng, nhà sản xuất chân chính, cũng như an toàn xã hội.
Thuốc được xem là hàng hóa đặc biệt và cần có sự quản lý chặt chẽ do liên quan đến sức khỏe con người. Cho nên, khi nghiên cứu tội danh sản xuất và buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh cần phải hiểu khái niệm về thuốc giả.
Theo tổ chức y tế thế giới (WHO): “Thuốc giả là sản phẩm được sản xuất và dán nhãn dưới dạng thuốc với ý đồ lừa đảo về nguồn gốc và lai lịch sản phẩm. Điều này có thể xảy ra với cả biệt dược và thuốc Generic, các sản phẩm giả mạo có thể có dược chất sai hoặc không có dược chất, không đủ lượng dược chất hoặc được bao gói giả mạo”.
Căn cứ pháp lý tại Khoản 33 Điều 2 Luật Dược 2016. Thuốc giả là thuốc được sản xuất thuộc một trong các trường hợp sau đây: Không có dược chất, dược liệu; Có dược chất không đúng với dược chất ghi trên nhãn hoặc theo tiêu chuẩn đã đăng ký lưu hành hoặc ghi trong giấy phép nhập khẩu; Có dược chất, dược liệu nhưng không đúng hàm lượng, nồng độ hoặc khối lượng đã đăng ký lưu hành hoặc ghi trong giấy phép nhập khẩu, trừ thuốc không đạt tiêu chuẩn chất lượng quy định tại khoản 32 Điều 2 Luật Dược 2016 trong quá trình bảo quản, lưu thông phân phối; Được sản xuất, trình bày hoặc dán nhãn nhằm mạo danh nhà sản xuất, nước sản xuất hoặc nước xuất xứ.
Ngoài ra, thuốc giả còn có thể bao gồm nhiều hình thức như: thuốc không có hoạt chất (thuốc “rỗng”), thuốc có hoạt chất khác, thuốc đã hết hạn sử dụng nhưng bị tẩy xóa hạn, thuốc có nguồn gốc từ nước ngoài nhưng dán mác nội địa… Dù dưới hình thức nào thì thuốc giả đều gây nguy hại nghiêm trọng đến sức khỏe người sử dụng.
Hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh là hành vi của một cá nhân hoặc tổ chức cố tình tạo ra hoặc đưa vào thị trường những loại thuốc không đạt tiêu chuẩn, sai nguồn gốc, với mục đích thu lợi bất chính. Hành vi này có tính chất lừa dối người tiêu dùng, gây hậu quả nghiêm trọng cho cộng đồng và có thể dẫn tới tử vong cho người sử dụng.
2. Dấu hiệu pháp lý cấu thành Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh
2.1. Chủ thể
Căn cứ pháp lý tại Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017), chủ thể tội phạm này là người có năng lực trách nhiệm hình và từ đủ 16 tuổi trở lên. Pháp nhân thương mại cũng là chủ thể của tội phạm này.
2.1.1. Đối với trường hợp chủ thể của tội phạm là cá nhân:
Độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự quy định tại Điều 12 Bộ luật Hình sự. Người từ đủ 16 tuổi sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự đối với mọi loại tội. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng trong một số trường hợp theo quy định pháp luật hình sự. Như vậy căn cứ pháp lý tại Điều 194 Bộ luật Hình sự 2015, quy định về tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh chủ thể của tội phạm này phải là người từ đủ 16 tuổi trở lên.
Chủ thể của tội phạm có thể là cá nhân thực hiện tội phạm một mình nhưng cũng có thể là nhiều người cùng thực hiện tội phạm. Trường hợp nhiều người thực hiện cùng một tội phạm được quy định theo Điều 17 Bộ luật Hình sự, quy định về đồng phạm. Theo đó, đồng phạm là trường hợp có hai người trở lên cố ý cùng thực hiện một tội phạm.
2.1.2. Đối với trường hợp chủ thể của tội phạm là pháp nhân
Căn cứ pháp lý tại Điều 75 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017)
Chủ thể của tội này còn là pháp nhân được thành lập hợp pháp; có cơ cấu tổ chức chặt chẽ; có tài sản độc lập với cá nhân, tổ chức khác và chịu trách nhiệm bằng tài sản đó; nhân danh mình tham gia các quan hệ pháp luật một cách độc lập; đã có hành vi nguy hiểm cho xã hội xâm phạm vào trật tự quản lý kinh tế, xâm phạm các quy định của Nhà nước trong lĩnh vực quản lý thị trường.
2.2. Khách thể
Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc phòng bệnh, thuốc chữa bệnh xâm phạm trật tự quản lý kinh tế mà cụ thể là trật tự của nền sản xuất hàng hóa, lầm mất sự ổn định của thị trường, xâm hại lợi ích và sức khỏe, tính mạng của người tiêu dùng, xâm phạm quyền bảo hộ của các doanh nghiệp, các nhà sản xuất kinh doanh thuốc chữa bệnh, phòng bệnh đúng đắn.
Đối tượng tác động của tội phạm là hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh.
2.3. Mặt khách quan
2.3.1. Hành vi khách quan
Tội phạm này được thực hiện thông qua một trong hai hành vi sau:
Sản xuất hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh: là hành vi chế biến, gia công, tái chế, đóng gói, làm giả thuốc từ nguyên liệu không rõ nguồn gốc, không đạt tiêu chuẩn, làm nhái thuốc thật về hình thức nhưng không có công dụng như thuốc thật.
Buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh: là hành vi phân phối, đưa thuốc giả ra thị trường tiêu thụ, bán trực tiếp cho người bệnh, hiệu thuốc, cơ sở y tế…
Lưu ý: Hành vi buôn bán có thể là mua để bán lại, hoặc trực tiếp chào hàng, giao dịch thuốc giả với người mua. Không yêu cầu phải có hậu quả xảy ra thì mới cấu thành tội.
2.3.2. Đối tượng tác động
Là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh – một loại hàng hóa đặc biệt. Đối tượng này có thể ở các dạng như:
Thuốc viên, thuốc nước, thuốc tiêm, vắc-xin,…
Thuốc nhập khẩu, thuốc trong danh mục bảo hiểm y tế.
Thuốc đang được phân phối trong hệ thống bệnh viện công, tư, nhà thuốc.
2.3.3. Hậu quả
Hậu quả của hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc phòng bệnh, thuốc chữa bệnh gây ra là:
Thiệt hại về thể chất: bao gồm thiệt hại về tính mạng hay các tổn hại về sức khỏe cho người tiêu dùng.
Thiệt hại về vật chất: gây thiệt hại về tài sản.
Đối với tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc phòng bệnh, thuốc chữa bệnh, hậu quả không phải là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội phạm cơ bản. Nếu hậu quả nghiêm trọng, rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng thì hậu quả là yếu tố định khung hình phạt theo Khoản 2, Khoản 3 hoặc Khoản 4 và Khoản 6 đối với trường hợp pháp nhân phạm tội của điều luật.
Như vậy, cấu thành tội phạm của tội danh này là cấu thành tội phạm hình thức, hậu quả tuy không phải là dấu hiệu bắt buộc của mặt khách quan nhưng việc xác định hậu quả có ý nghĩa quan trọng trong việc quyết định hình phạt.Vì vậy, khi quyết định hình phạt cũng cần xác định mối quan hệ nhân quả giữa hành vi khách quan và hậu quả thực tế đã xảy ra.
2.3.4. Mối quan hệ nhân quả
Giữa hành vi sản xuất, buôn bán thuốc giả và hậu quả xảy ra (nếu có) phải có mối liên hệ nhân quả trực tiếp. Ví dụ: người bệnh chết do dùng thuốc giả được bị cáo cung cấp – là yếu tố làm tăng hình phạt.
2.4. Mặt chủ quan
Hình thức lỗi: Tội phạm sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc phòng bệnh, thuốc chữa bệnh có hình thức lỗi là cố ý trực tiếp. Người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hậu quả của hành vi đó và mong muốn hậu quả xảy ra.
Động cơ, mục đích của tội phạm chủ yếu là vụ lợi. Động cơ, mục đích của tội phạm tuy không phải là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội phạm nhưng việc xác định động cơ, mục đích của cá nhân hay pháp nhân phạm tội có ý nghĩa trong việc quyết định hình phạt.
3. Mức hình phạt của Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh
Căn cứ pháp lý tại Điều 194 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi 2017 Quy định về Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh. Theo đó, khi thực hiện các hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh thì sẽ bị xử phạt theo quy định pháp luật hình sự cụ thể như sau:
3.1. Mức hình phạt của Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh đối với cá nhân
KHUNG HÌNH PHẠT 1: Người nào sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm.
KHUNG HÌNH PHẠT 2: Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 12 năm: Có tổ chức; Có tính chất chuyên nghiệp; Tái phạm nguy hiểm; Lợi dụng chức vụ, quyền hạn; Lợi dụng danh nghĩa cơ quan, tổ chức; Buôn bán qua biên giới; Hàng giả tương đương với số lượng của hàng thật hoặc hàng hóa có cùng tính năng kỹ thuật, công dụng trị giá từ 150.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng; Thu lợi bất chính từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng; Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60%; Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.
KHUNG HÌNH PHẠT 3: Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm: Hàng giả tương đương với số lượng của hàng thật hoặc hàng hóa có cùng tính năng kỹ thuật, công dụng trị giá 500.000.000 đồng trở lên; Thu lợi bất chính từ 500.000.000 đồng đến dưới 2.000.000.000 đồng; Làm chết người; Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên; Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%; Gây thiệt hại về tài sản từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng.
KHUNG HÌNH PHẠT 4: Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình: Thu lợi bất chính 2.000.000.000 đồng trở lên; Làm chết 02 người trở lên; Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 122% trở lên; Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên.
Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.
3.2. Mức hình phạt của Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh đối với pháp nhân
Pháp nhân thương mại phạm tội quy định tại Điều này, thì bị phạt như sau:
KHUNG HÌNH PHẠT 1: Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 1 Điều 194 Bộ luật Hình sự 2015, thì bị phạt tiền từ 1.000.000.000 đồng đến 4.000.000.000 đồng;
KHUNG HÌNH PHẠT 2: Phạm tội thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c, e, g, h, i và k khoản 2 Điều 194 Bộ luật Hình sự 2015, thì bị phạt tiền từ 4.000.000.000 đồng đến 9.000.000.000 đồng;
KHUNG HÌNH PHẠT 3: Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 3 Điều 194 Bộ luật Hình sự 2015, thì bị phạt tiền từ 9.000.000.000 đồng đến 15.000.000.000 đồng;
KHUNG HÌNH PHẠT 4: Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 4 Điều 194 Bộ luật Hình sự 2015, thì bị phạt tiền từ 15.000.000.000 đồng đến 20.000.000.000 đồng hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn từ 01 năm đến 03 năm;
Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại Điều 79 của Bộ luật Hình sự 2015, thì bị đình chỉ hoạt động vĩnh viễn;
Pháp nhân thương mại còn có thể bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.
4. Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự đối với Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh
Khi xét xử Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh, pháp luật Việt Nam quy định một số tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự nhằm đảm bảo tính răn đe và nghiêm minh. Các tình tiết này được quy định tại Điều 52 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) và áp dụng cụ thể cho tội này như sau:
Phạm tội có tổ chức: Hành vi được thực hiện bởi một nhóm người có sự phân công, phối hợp chặt chẽ nhằm sản xuất hoặc buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh quy mô lớn.
Phạm tội có tính chất chuyên nghiệp: Người phạm tội thường xuyên thực hiện hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh như một nghề nghiệp chính, thể hiện sự cố ý và lặp lại.
Tái phạm nguy hiểm: Người phạm tội đã từng bị kết án về Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh chưa được xóa án tích mà tiếp tục vi phạm.
Lợi dụng chức vụ, quyền hạn: Người phạm tội sử dụng vị trí, quyền hạn của mình (ví dụ: cán bộ quản lý thị trường, nhân viên hải quan) để thực hiện hoặc che giấu hành vi phạm tội.
Gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng: Bao gồm việc làm chết nhiều người, gây thương tích nặng với tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể (từ 122% trở lên), hoặc gây thiệt hại tài sản từ 1.500.000.000 đồng trở lên.
Tóm lại, tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh không chỉ vi phạm nghiêm trọng quy định của pháp luật hình sự mà còn xâm hại trực tiếp đến quyền được bảo vệ sức khỏe của nhân dân. Do đó, cần tăng cường các biện pháp phòng ngừa, phát hiện và xử lý nghiêm minh nhằm bảo đảm tính răn đe và góp phần giữ vững trật tự, an toàn xã hội.
Trên đây là bài viết của Luật Dương Gia về “Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh”. Trong trường hợp còn đang thắc mắc hoặc cần sử dụng dịch vụ, hãy liên hệ ngay với Luật Dương Gia để được tư vấn nhanh chóng và chính xác nhất.
CÔNG TY LUẬT TNHH DƯƠNG GIA - CHI NHÁNH ĐÀ NẴNG
Địa chỉ: 141 Diệp Minh Châu, phường Hòa Xuân, thành phố Đà Nẵng
Điện thoại: 0931548999; 02367300899
