Trong hoạt động tố tụng hình sự, dân sự và các lĩnh vực tố tụng khác, hồ sơ vụ án, vụ việc giữ vai trò đặc biệt quan trọng, là cơ sở pháp lý để xác định sự thật khách quan và đảm bảo tính minh bạch, công bằng trong việc giải quyết các tranh chấp, xử lý hành vi vi phạm pháp luật. Tuy nhiên, trên thực tế, vẫn tồn tại những hành vi cố ý can thiệp, thay đổi, sửa chữa trái pháp luật đối với hồ sơ vụ án nhằm che giấu sự thật, làm sai lệch bản chất vụ việc, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến kết quả giải quyết và quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan. Để ngăn chặn và xử lý nghiêm những hành vi này, Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) đã quy định Tội làm sai lệch hồ sơ vụ án, vụ việc tại Điều 375. Đây là một trong những tội phạm xâm phạm nghiêm trọng đến hoạt động đúng đắn của cơ quan tiến hành tố tụng, đồng thời gây tổn hại đến niềm tin của xã hội vào nền tư pháp. Bài viết dưới đây sẽ phân tích các dấu hiệu pháp lý của tội danh này, qua đó làm rõ những vấn đề pháp lý trong quá trình đấu tranh phòng, chống tội phạm.
Căn cứ pháp lý
1. Tội làm sai lệch nội dung vụ việc, vụ án là gì?
Làm sai lệch nội dung vụ việc, vụ án là là hành vi cố ý can thiệp vào quá trình tố tụng bằng cách thêm, bớt, chỉnh sửa, đánh tráo, tiêu hủy hoặc làm hư hỏng tài liệu, vật chứng có trong hồ sơ vụ án, hoặc sử dụng các thủ đoạn khác nhằm làm thay đổi bản chất sự thật khách quan của vụ án. Đây là hành vi nguy hiểm cho xã hội, có thể được thực hiện bởi bất kỳ chủ thể nào tham gia tố tụng, bao gồm điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán, luật sư, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, hoặc những cá nhân khác hoạt động trong hệ thống tư pháp.
2. Cấu thành tội phạm của tội làm sai lệch nội dung vụ việc, vụ án
– Chủ thể: Chủ thể của tội phạm này là chủ thể đặc biệt được xác định rõ ngay trong nội dung điều luật. Theo quy định tại Điều 375 Bộ luật Hình sự, chỉ những cá nhân có vị trí, nhiệm vụ cụ thể trong hoạt động tư pháp mới có thể trở thành chủ thể của tội phạm này, bao gồm: Điều tra viên, Kiểm sát viên, Thẩm phán, Hội thẩm, Thư ký Tòa án, người bào chữa, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại, đương sự, cũng như những người khác có nhiệm vụ, quyền hạn trong hoạt động tư pháp theo quy định của pháp luật. Đây là những chủ thể có khả năng tiếp cận, quản lý hoặc can thiệp vào hồ sơ vụ án, từ đó có điều kiện thực hiện hành vi làm sai lệch nội dung vụ án, vụ việc.
Độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự quy định tại Điều 12 Bộ luật Hình sự. Người từ đủ 16 tuổi sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự đối với mọi loại tội. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng quy định tại một số điều nhưng không có điều nào thuộc Chương XXIV Bộ luật hình sự. Như vậy chủ thể của tội làm sai lệch hồ sơ vụ án, vụ việc là người từ đủ 16 tuổi trở lên.
– Khách thể:
Tội phạm này xâm phạm trực tiếp đến nguyên tắc xác định sự thật của vụ án, xâm phạm đến lợi ích Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức và công dân.
Đối tượng tác động của tội phạm này chính là hồ sơ vụ án. Đây là tập hợp các tài liệu, chứng cứ do cơ quan tiến hành tố tụng thu thập trong quá trình giải quyết vụ án theo quy định của pháp luật. Hồ sơ vụ án có thể thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau như: vụ án hình sự, dân sự, kinh tế, lao động, hành chính… Mỗi loại án tương ứng với một loại hồ sơ có cấu trúc, thành phần tài liệu và trình tự sắp xếp riêng biệt, được quy định cụ thể trong các văn bản tố tụng tương ứng.
Hành vi làm sai lệch hồ sơ vụ án là hành vi cố ý làm thay đổi tính chân thực, khách quan của các tài liệu trong hồ sơ, khiến nội dung các tài liệu không còn phản ánh đúng sự thật khách quan của vụ án, từ đó làm sai lệch bản chất vụ việc được điều tra, truy tố hoặc xét xử.
– Mặt khách quan:
Hành vi thuộc mặt khách quan của tội phạm là hành vi thêm, bớt, sửa đổi, đánh tráo, hủy hoặc làm hư hỏng tài liệu, vật chứng của vụ án, vụ việc hoặc bằng thủ đoạn khác nhằm làm sai lệch nội dung vụ án, vụ việc.
+ Thêm tài liệu hoặc thông tin không có thật vào hồ sơ vụ án: Đây là hành vi cố ý đưa vào hồ sơ những tình tiết không đúng sự thật, như tạo lập biên bản giả, thêm lời khai ngụy tạo, hoặc cài cắm chứng cứ không tồn tại nhằm làm thay đổi hướng điều tra, truy tố hoặc xét xử.
+ Bớt tài liệu, loại bỏ chứng cứ quan trọng: Người phạm tội có thể cố ý rút ra, giấu nhẹm hoặc tiêu hủy các tài liệu, chứng cứ quan trọng có khả năng chứng minh bản chất thật của vụ án. Hành vi này làm mất đi sự toàn diện của hồ sơ và ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc đánh giá chứng cứ một cách khách quan.
+ Sửa đổi nội dung tài liệu hiện có: Đây là hành vi trực tiếp can thiệp, thay đổi nội dung của các biên bản điều tra, lời khai, kết luận giám định, báo cáo nghiệp vụ hoặc các văn bản tố tụng khác… Ví dụ như sửa thời gian, địa điểm, tình tiết vụ việc, làm sai lệch lời khai của bị can, bị cáo hoặc người làm chứng.
+ Đánh tráo tài liệu hoặc vật chứng: Hành vi này thể hiện qua việc thay thế tài liệu, vật chứng thật bằng bản khác có nội dung sai lệch hoặc làm giả tài liệu, vật chứng để cài vào hồ sơ. Đây là thủ đoạn tinh vi, khó phát hiện, và thường được thực hiện bởi người có khả năng tiếp cận, kiểm soát hồ sơ.
+ Hủy hoại hoặc làm hư hỏng tài liệu, vật chứng: Người phạm tội có thể cố ý làm mất, đốt, xé, làm rách, làm ướt… các tài liệu hoặc vật chứng quan trọng để ngăn cản quá trình làm rõ sự thật. Hành vi này không chỉ làm sai lệch hồ sơ mà còn có thể gây thiệt hại không thể khắc phục cho cơ quan tiến hành tố tụng.
+ Các thủ đoạn khác nhằm làm sai lệch nội dung hồ sơ vụ án là ngoài các thủ đoạn đã được liệt kê, mà người phạm tội còn có những thủ đoạn khác làm sai lệch hồ sơ vụ án thì cũng là hành vi phạm tội này. Việc nhà làm luật quy định các thủ đoạn khác cũng là nhằm mục đích không để lọt bất cứ hành vi làm sai lệch vụ án nào mà không bị trừng trị.
Hậu quả không phải là dấu hiệu bắt buộc để cấu thành tội làm sai lệch hồ sơ vụ án, vụ việc. Nói cách khác, đây là tội phạm hình thức, nghĩa là chỉ cần người phạm tội thực hiện hành vi được mô tả trong cấu thành tội phạm như thêm, bớt, sửa đổi, đánh tráo, hủy hoặc làm hư hỏng tài liệu, vật chứng của vụ án, hoặc sử dụng các thủ đoạn khác nhằm làm sai lệch nội dung hồ sơ vụ án thì tội phạm đã được coi là hoàn thành, bất kể hành vi đó có gây ra hậu quả thực tế trong việc giải quyết vụ án hay không.
– Mặt chủ quan: Người phạm tội làm sai lệch hồ sơ vụ án thực hiện hành vi phạm tội của mình là do lỗi cố ý trực tiếp, người phạm tội nhận thức rõ hành vi thêm, bớt, sửa đổi, đánh tráo, huỷ, làm hư hỏng các tài liệu, vật chứng của vụ án hoặc bằng các thủ đoạn khác nhằm làm sai lệch nội dung hồ sơ vụ án của mình là trái pháp luật, thấy trước hậu quả của hành vi đó và mong muốn hậu quả xảy ra.
3. Hình phạt đối với người làm sai lệch hô sơ vụ án, vụ việc
Căn cứ điều 375 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi bổ sung 2017 quy định tội làm lệch hồ sơ vụ án, vụ việc được chia làm 3 khung hình phạt và 1 khung hình phạt bổ sung.
– Điều tra viên, Kiểm sát viên, Thẩm phán, Hội thẩm, Thư ký Tòa án, người khác có nhiệm vụ, quyền hạn trong hoạt động tư pháp, người bào chữa, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại, đương sự thêm, bớt, sửa đổi, đánh tráo, hủy hoặc làm hư hỏng tài liệu, vật chứng của vụ án, vụ việc hoặc bằng thủ đoạn khác nhằm làm sai lệch nội dung vụ án, vụ việc, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm.
– Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 10 năm:
+ Có tổ chức;
+ Dẫn đến việc giải quyết vụ án, vụ việc bị sai lệch;
+ Gây thiệt hại từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng.
– Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 10 năm đến 15 năm:
+ Dẫn đến việc kết án oan người vô tội, bỏ lọt tội phạm hoặc người phạm tội;
+ Làm người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo, người bị kết án, người phải chấp hành án, người bị hại, đương sự tự sát;
+ Gây thiệt hại 1.000.000.000 đồng trở lên.
– Người phạm tội còn bị cấm đảm nhiệm chức vụ, làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm
Tội làm sai lệch nội dung vụ việc, vụ án không chỉ là hành vi vi phạm nghiêm trọng quy định pháp luật tố tụng mà còn gây tổn hại sâu sắc đến nền tảng công lý, làm suy giảm niềm tin của xã hội đối với hệ thống tư pháp. Việc xác định rõ chủ thể, hành vi và chế tài xử lý minh bạch theo quy định của Bộ luật Hình sự đã khẳng định quyết tâm của Nhà nước trong việc bảo vệ sự trong sạch, chính xác của quá trình tố tụng. Để đảm bảo quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan và giữ vững tính nghiêm minh của pháp luật, sự cảnh giác, trách nhiệm và tinh thần tuân thủ pháp luật của những người tham gia tố tụng là vô cùng cần thiết. Chỉ khi đó, nền tư pháp mới thực sự phát huy được vai trò là chỗ dựa vững chắc cho công bằng xã hội và sự phát triển bền vững của đất nước.
Trên đây là bài viết của Luật Dương Gia về “Tội làm sai lệch nội dung vụ việc, vụ án”. Trong trường hợp còn đang thắc mắc hoặc cần sử dụng dịch vụ, hãy liên hệ ngay với Luật Dương Gia để được tư vấn nhanh chóng và chính xác nhất.
CÔNG TY LUẬT TNHH DƯƠNG GIA - CHI NHÁNH ĐÀ NẴNG
Địa chỉ: 141 Diệp Minh Châu, phường Hòa Xuân, thành phố Đà Nẵng
Điện thoại: 0931548999; 02367300899
