Tài nguyên thiên nhiên là tài sản đặc biệt quan trọng đối với mỗi quốc gia, không chỉ là nguồn lực để phát triển kinh tế mà còn là yếu tố bảo đảm an ninh quốc gia, cân bằng sinh thái và quyền lợi của các thế hệ tương lai. Việc quản lý, bảo vệ, nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp luật. Trong đó, tài nguyên không chỉ bao gồm các loại khoáng sản, dầu khí, tài nguyên nước mà còn mở rộng đến tài nguyên rừng, hải sản, tài nguyên biển, tài nguyên sinh vật quý hiếm…
Tuy nhiên, thực tế cho thấy tình trạng vi phạm quy định pháp luật trong hoạt động nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên diễn biến hết sức phức tạp với nhiều thủ đoạn tinh vi. Hành vi vi phạm không những gây thất thoát tài nguyên quốc gia, làm giàu bất hợp pháp cho một bộ phận cá nhân, tổ chức mà còn phá hoại nghiêm trọng môi trường sinh thái, gây tổn hại lâu dài cho xã hội.
– Căn cứ pháp lý: Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017)
1. Khái niệm và bản chất Tội vi phạm các quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên
1.1. Khái niệm
– Tài nguyên địa chất là các dạng vật chất hình thành từ các quá trình địa chất, tồn tại trong hoặc trên bề mặt trái đất mà con người có thể khai thác, sử dụng, bao gồm: khoáng sản, di chỉ địa chất, di sản địa chất, tài nguyên địa nhiệt, tài nguyên vị thế, cấu trúc địa chất tàng trữ, không gian lòng đất.
– Tài nguyên địa nhiệt là nhiệt năng được sinh ra và tồn tại trong các thể địa chất, cấu trúc địa chất có thể khai thác, sử dụng.
– Tài nguyên vị thế là tài nguyên địa chất mà có vị trí địa lý đem lại lợi thế chiến lược về kinh tế, quốc phòng, an ninh hoặc môi trường.
– Khoáng sản là khoáng vật, khoáng chất có ích được tích tụ tự nhiên ở thể rắn, thể lỏng, thể khí tồn tại trong lòng đất, trên mặt đất, bao gồm cả khoáng vật, khoáng chất ở bãi thải của mỏ.
– Khai thác khoáng sản là hoạt động nhằm đưa khoáng sản ra khỏi nơi thành tạo tự nhiên, bao gồm: xây dựng cơ bản mỏ, khai đào, bơm hút, lọc tách, phân loại, làm giàu và các hoạt động khác có liên quan trong dự án đầu tư khai thác khoáng sản hoặc phương án khai thác khoáng sản. Sản phẩm của hoạt động khai thác khoáng sản là khoáng sản nguyên khai.
– Tài nguyên khoáng sản là lượng khoáng sản đã được điều tra địa chất về khoáng sản, thăm dò khoáng sản, đáp ứng yêu cầu tối thiểu để có thể khai thác, sử dụng toàn bộ hoặc một phần tại thời điểm hiện tại hoặc tương lai. Theo mức độ nghiên cứu địa chất, mức độ nghiên cứu khả thi và hiệu quả kinh tế, tài nguyên khoáng sản được chia thành các cấp trữ lượng, các cấp tài nguyên và có độ tin cậy khác nhau.
1.2. Bản chất pháp lý của tội phạm
- Xâm phạm quyền quản lý tài nguyên của Nhà nước, đây là quyền tối cao, không thể chuyển giao.
- Xâm phạm lợi ích kinh tế lâu dài của quốc gia, tài nguyên bị khai thác trái phép thường là các tài nguyên không tái tạo, thiệt hại gần như không thể khắc phục.
- Xâm phạm hệ sinh thái, môi trường sống của xã hội hiện tại và các thế hệ mai sau.
- Hành vi vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên luôn mang bản chất trục lợi bất chính, đe dọa lợi ích công cộng, tạo điều kiện cho tham nhũng, lũng đoạn tài nguyên quốc gia.
2. Cấu thành tội phạm của Tội vi phạm các quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên
2.1. Chủ thể
2.1.1. Đối với trường hợp chủ thể của tội phạm là cá nhân:
– Độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự quy định tại Điều 12 Bộ luật Hình sự. Người từ đủ 16 tuổi sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự đối với mọi loại tội. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng trong một số trường hợp theo quy định pháp luật hình sự.
– Chủ thể của tội phạm là cá nhân đủ 16 tuổi có năng lực trách nhiệm hình sự
– Chủ thể của tội phạm có thể là cá nhân thực hiện tội phạm một mình nhưng cũng có thể là nhiều người cùng thực hiện tội phạm. Trường hợp nhiều người thực hiện cùng một tội phạm được quy định theo Điều 17 Bộ luật Hình sự, quy định về đồng phạm. Theo đó, đồng phạm là trường hợp có hai người trở lên cố ý cùng thực hiện một tội phạm.
Trong một số trường hợp, chủ thể có thể là người có chức vụ, quyền hạn như cán bộ tuyển dụng lao động, người đại diện công ty xuất khẩu lao động… nếu lợi dụng vị trí để cưỡng ép người khác, có thể bị xem xét tăng nặng trách nhiệm.
2.1.2. Đối với trường hợp chủ thể của tội phạm là pháp nhân:
Căn cứ pháp lý tại Điều 75 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017)
Chủ thể của tội này còn là pháp nhân được thành lập hợp pháp; có cơ cấu tổ chức chặt chẽ; có tài sản độc lập với cá nhân, tổ chức khác và chịu trách nhiệm bằng tài sản đó; nhân danh mình tham gia các quan hệ pháp luật một cách độc lập; đã có hành vi nguy hiểm cho xã hội xâm phạm vào trật tự quản lý kinh tế, xâm phạm các quy định của Nhà nước trong lĩnh vực quản lý thị trường
2.2. Khách thể
Tội vi phạm các quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên xâm phạm chế độ quản lý của nhà nước về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên được thể hiện qua các quy định của pháp luật.
Khách thể trực tiếp: Trật tự quản lý nhà nước về tài nguyên quốc gia.
Khách thể gián tiếp: Lợi ích kinh tế, môi trường sinh thái, an ninh quốc gia, trật tự xã hội, đời sống dân cư khu vực bị tác động.
2.3. Mặt khách quan
2.3.1. Hành vi khách quan
Hành vi khách quan trong tội danh này thể hiện qua:
Nghiên cứu, thăm dò tài nguyên trái pháp luật: Thực hiện khảo sát, đánh giá tài nguyên khi chưa được phép, vượt quá phạm vi, thời gian, khu vực ghi trong giấy phép.
Khai thác tài nguyên trái pháp luật: Khai thác khi chưa có giấy phép, khai thác vượt công suất, vượt diện tích cho phép, khai thác tài nguyên không đúng phương pháp, gây sạt lở, ô nhiễm môi trường, xâm phạm khu vực cấm.
Các hành vi có thể kể đến như: Khai thác khoáng sản, vàng sa khoáng trái phép; Khai thác cát, sỏi lòng sông mà không được cấp phép; Đánh bắt thủy hải sản quý hiếm không theo hạn ngạch cho phép; Khai thác rừng đặc dụng, rừng phòng hộ trái phép; Khoan thăm dò dầu khí trái phép trong vùng biển thuộc chủ quyền quốc gia.
2.3.2. Hậu quả
Hậu quả của hành vi khai thác khoáng sản trái phép: Gây thiệt hại cho môi trường tài nguyên thiên nhiên Việt Nam, ảnh hưởng nghiêm trọng đến các vùng rừng và diện tích đất rừng xung quanh khu vực khai thác cũng như phá vỡ đi cảnh quan thiên nhiên, những di tích lịch sử để lại.
Cụ thể, hậu quả của hành vi phạm tội rất nghiêm trọng: Làm thất thoát tài nguyên quốc gia; Hủy hoại hệ sinh thái, ô nhiễm môi trường nghiêm trọng; Gây sạt lở đất, biến đổi địa chất, tác động tiêu cực đến hệ thống thủy văn, hệ sinh thái ven sông, ven biển; Ảnh hưởng đến an ninh nguồn nước, an ninh môi trường; Gây thiệt hại tài chính lớn cho ngân sách nhà nước.
Ví dụ: Khai thác cát trái phép gây sạt lở, đổ sập nhà cửa, trường học ven sông; khai thác khoáng sản trái phép gây bồi lấp ruộng lúa, ảnh hưởng sản xuất nông nghiệp…
2.3.3. Mối quan hệ nhân quả
Giữa hành vi nghiên cứu, thăm dò, khai thác trái phép và hậu quả thiệt hại môi trường, tài nguyên có mối quan hệ nhân quả trực tiếp.
Cơ quan điều tra phải làm rõ hậu quả thực tế từ hành vi vi phạm gây ra (số lượng tài nguyên bị thất thoát, mức độ sạt lở, ô nhiễm, biến đổi địa hình…).
2.4. Mặt chủ quan của tội phạm
Lỗi cố ý trực tiếp: Người phạm tội biết rõ hành vi nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên phải có giấy phép, phải tuân thủ quy định pháp luật nhưng vẫn cố ý vi phạm.
Mục đích của hành vi: Trục lợi, thu lợi bất chính từ tài nguyên thuộc sở hữu toàn dân, trong khi không chịu các nghĩa vụ thuế, phí, bảo vệ môi trường như pháp luật quy định.
Ví dụ:
Một công ty khoáng sản biết rõ chưa hoàn thiện giấy phép khai thác nhưng vẫn lén lút khai thác vào ban đêm.
Một nhóm đối tượng thuê phương tiện khai thác cát lậu bất chấp lệnh cấm.
3. Mức hình phạt của Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên
3.1. Mức hình phạt của Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên đối với cá nhân
KHUNG HÌNH PHẠT 1: Người nào vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên trong đất liền, hải đảo, nội thủy, vùng lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa và vùng trời của Việt Nam mà không có giấy phép hoặc không đúng với nội dung giấy phép thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 300.000.000 đồng đến 1.500.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
– Thu lợi bất chính từ nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên nước, dầu khí hoặc khoáng sản khác từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;
– Khoáng sản trị giá từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng;
– Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;
– Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;
– Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về một trong các hành vi quy định tại Điều này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm.
KHUNG HÌNH PHẠT 2: Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 1.500.000.000 đồng đến 5.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:
– Thu lợi bất chính từ nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên nước, dầu khí hoặc khoáng sản khác 500.000.000 đồng trở lên;
– Khoáng sản trị giá 1.000.000.000 đồng trở lên;
– Có tổ chức;
– Gây sự cố môi trường;
– Làm chết người;
– Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 122% trở lên.
Ngoài ra, người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng.
3.2. Mức hình phạt của Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên đối với pháp nhân
– Thực hiện một trong các hành vi quy định tại khoản 1 Điều này, thu lợi bất chính từ nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên nước, dầu khí hoặc khoáng sản khác từ 300.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng hoặc khoáng sản trị giá từ 700.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng hoặc gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên hoặc gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%; thu lợi bất chính từ nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên nước, dầu khí hoặc khoáng sản khác từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc khoáng sản trị giá từ 500.000.000 đồng đến dưới 700.000.000 đồng nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính về một trong các hành vi quy định tại Điều này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền từ 1.500.000.000 đồng đến 3.000.000.000 đồng;
– Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này, thì bị phạt tiền từ 3.000.000.000 đồng đến 7.000.000.000 đồng hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn từ 06 tháng đến 03 năm;
– Pháp nhân thương mại còn có thể bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.
Tài nguyên thiên nhiên là tài sản quý giá nhưng hữu hạn. Việc nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên nếu không tuân thủ pháp luật sẽ gây ra những hậu quả không thể khắc phục cho môi trường, nền kinh tế và an sinh xã hội. Việc quy định tội danh “Vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên” tại Điều 227 Bộ luật Hình sự 2015 thể hiện quan điểm rõ ràng của Nhà nước Việt Nam: không đánh đổi tài nguyên, môi trường lấy tăng trưởng kinh tế bằng mọi giá; đặt lợi ích phát triển bền vững, lâu dài lên hàng đầu.
Trên đây là bài viết của Luật Dương Gia về “Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên”. Trong trường hợp còn đang thắc mắc hoặc cần sử dụng dịch vụ, hãy liên hệ ngay với Luật Dương Gia để được tư vấn nhanh chóng và chính xác nhất.
CÔNG TY LUẬT TNHH DƯƠNG GIA - CHI NHÁNH ĐÀ NẴNG
Địa chỉ: 141 Diệp Minh Châu, phường Hòa Xuân, thành phố Đà Nẵng
Điện thoại: 0931548999; 02367300899
