Trong bối cảnh phát triển kinh tế – xã hội nhanh chóng hiện nay, các dự án đầu tư công trình xây dựng ngày càng gia tăng cả về số lượng lẫn quy mô, đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển hạ tầng kỹ thuật, phục vụ đời sống dân sinh và phát triển sản xuất, kinh doanh. Tuy nhiên, song hành với tốc độ phát triển đó là những tồn tại, bất cập, sai phạm trong công tác đầu tư, quản lý, thi công các công trình xây dựng, gây ra những hậu quả nghiêm trọng về kinh tế, an toàn xã hội, thậm chí gây thương vong, hủy hoại tài sản công.
Để ngăn chặn tình trạng trên, pháp luật hình sự Việt Nam đã thiết lập các quy định chặt chẽ nhằm xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm trong lĩnh vực đầu tư xây dựng. Trong đó, Điều 224 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) quy định rõ về tội vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng, nhằm răn đe, phòng ngừa các hành vi xâm phạm trật tự quản lý kinh tế, gây tổn thất lớn cho Nhà nước và xã hội.
– Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi bổ sung 2017)
1. Khái niệm và bản chất của Tội vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng
1.1. Khái niệm:
Căn cứ pháp lý Điều 3 Luật xây dựng năm 2014
Hoạt động đầu tư xây dựng là quá trình tiến hành các hoạt động xây dựng gồm xây dựng mới, sửa chữa, cải tạo công trình xây dựng.
Dự án đầu tư xây dựng là tập hợp các đề xuất có liên quan đến việc sử dụng vốn để tiến hành hoạt động xây dựng để xây dựng mới, sửa chữa, cải tạo công trình xây dựng nhằm phát triển, duy trì, nâng cao chất lượng công trình hoặc sản phẩm, dịch vụ trong thời hạn và chi phí xác định. Ở giai đoạn chuẩn bị dự án đầu tư xây dựng, dự án được thể hiện thông qua Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi đầu tư xây dựng, Báo cáo nghiên cứu khả thi đầu tư xây dựng hoặc Báo cáo kinh tế – kỹ thuật đầu tư xây dựng
Đầu tư là việc sử dụng những nguồn lực có sẵn (gọi chung là vốn) như tiền bạc, vật chất, nhân công, thời gian,… nhằm thu được lợi nhuận và lợi ích kinh tế trong tương lai, lớn hơn rất nhiều so với những gì đã bỏ ra.
Vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng là hành vi của một hoặc nhiều người có chức vụ, quyền hạn trong lĩnh vực đầu tư xây dựng, lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó, hoặc vì lợi ích cá nhân, tham nhũng, cố ý vi phạm quy định của pháp luật về đầu tư xây dựng gây thiệt hại cho Nhà nước, tổ chức, cá nhân, gây hậu quả nghiêm trọng.
1.2. Bản chất
– Bản chất của tội phạm này là:
– Xâm phạm trật tự quản lý kinh tế, quản lý đầu tư xây dựng
– Gây tổn thất kinh tế lớn cho Nhà nước và xã hội.
– Đe dọa nghiêm trọng đến an toàn tính mạng, sức khỏe cộng đồng.
– Tiếp tay cho tham nhũng, thất thoát vốn đầu tư công.
Tội phạm thường xuất hiện trong các lĩnh vực nhạy cảm như đầu tư xây dựng cơ bản, hạ tầng giao thông, công trình dân sinh lớn, nơi có nguồn vốn ngân sách nhà nước lớn, các dự án đầu tư công, các dự án ODA, PPP, BT, BOT…
2. Cấu thành tội phạm tội vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng
2.1. Chủ thể
Độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự quy định tại Điều 12 Bộ luật Hình sự. Người từ đủ 16 tuổi sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự đối với mọi loại tội. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng trong một số trường hợp theo quy định pháp luật hình sự.
Chủ thể của tội phạm là cá nhân đủ 16 tuổi có năng lực trách nhiệm hình sự
Chủ thể của tội phạm có thể là cá nhân thực hiện tội phạm một mình nhưng cũng có thể là nhiều người cùng thực hiện tội phạm. Trường hợp nhiều người thực hiện cùng một tội phạm được quy định theo Điều 17 Bộ luật Hình sự, quy định về đồng phạm. Theo đó, đồng phạm là trường hợp có hai người trở lên cố ý cùng thực hiện một tội phạm.
2.2. Khách thể
Khách thể trực tiếp: Trật tự quản lý đầu tư xây dựng công trình.
Khách thể gián tiếp: Lợi ích kinh tế quốc gia, tài sản Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân liên quan; an toàn tính mạng, sức khỏe con người.
Đối tượng của tội phạm là các công trình xây dựng và dự án đầu tư công trình xây dựng.
2.3. Mặt khách quan
2.3.1. Hành vi khách quan
- Các hành vi vi phạm trong lập dự án đầu tư
– Lập dự án khi chưa có đủ điều kiện pháp lý.
– Đánh giá sai quy mô, tính toán sai tổng mức đầu tư, dẫn đến đội vốn bất hợp lý.
– Thẩm định, phê duyệt dự án không đầy đủ hồ sơ, không có cơ sở pháp lý hoặc cố tình bỏ qua những vi phạm trong hồ sơ.
– Giao dự án cho nhà đầu tư không đủ năng lực, kinh nghiệm.
- Các hành vi vi phạm trong lựa chọn nhà thầu
– Thông thầu, dàn xếp đấu thầu giữa các nhà thầu.
– Bổ nhiệm, giao thầu cho các nhà thầu không có năng lực tài chính, kỹ thuật.
– Gian lận hồ sơ đấu thầu, bỏ qua các tiêu chuẩn đấu thầu về chất lượng, kinh nghiệm, máy móc thiết bị.
- Các hành vi vi phạm trong thi công xây dựng
– Thi công không đúng hồ sơ thiết kế đã được phê duyệt.
– Thay đổi vật liệu xây dựng so với hợp đồng, sử dụng nguyên vật liệu kém chất lượng.
– Cắt xén, rút ruột khối lượng vật tư (xi măng, thép, bê tông…).
– Thi công sai kỹ thuật, không bảo đảm an toàn kết cấu công trình.
- Các hành vi vi phạm trong giám sát, nghiệm thu công trình
– Bỏ qua những sai phạm trong quá trình giám sát chất lượng công trình.
– Nghiệm thu gian dối, lập hồ sơ nghiệm thu sai sự thật.
– Đưa vào vận hành những hạng mục chưa đạt tiêu chuẩn chất lượng.
2.3.2. Hậu quả
Hậu quả của hành vi vi phạm là yếu tố bắt buộc phải có để cấu thành tội phạm này, bao gồm:
– Hậu quả về tài sản kinh tế: Làm thất thoát vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước, vốn vay ODA, vốn doanh nghiệp nhà nước; Công trình đội vốn lớn nhưng giá trị thực tế thấp hơn rất nhiều so với dự toán; Chi phí khắc phục hậu quả lớn hơn nhiều lần giá trị công trình.
– Hậu quả về an toàn xã hội: Công trình bị sập đổ hoàn toàn hoặc một phần gây chết người, thương tích cho công nhân, người dân; Đe dọa nghiêm trọng đến hệ thống hạ tầng (cầu đường, chung cư, đê điều…).
– Hậu quả lâu dài, gián tiếp: Mất lòng tin của người dân vào cơ quan nhà nước, vào tính minh bạch của các dự án đầu tư; Làm xói mòn kỷ cương pháp luật, gia tăng tệ tham nhũng, nhóm lợi ích; Mất uy tín quốc gia, ảnh hưởng tiêu cực đến thu hút đầu tư nước ngoài, ODA.
2.3.3. Mối quan hệ nhân quả
Hành vi vi phạm quy định đầu tư xây dựng phải là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến hậu quả thiệt hại.
Cần chứng minh rõ ràng mối quan hệ giữa hành vi sai phạm (cắt thép, sai thiết kế…) với hậu quả xảy ra (sập đổ, đội vốn, hư hỏng nhanh…).
Nếu hậu quả không bắt nguồn từ hành vi vi phạm (ví dụ do thiên tai bất khả kháng), thì không cấu thành tội này.
2.4. Mặt chủ quan
Người thực hiện tội phạm với lỗi cố ý, có thể là cố ý trực tiếp hoặc cố ý gián tiếp. Tức là người phạm tội hoàn toàn nhận thức được hành vi của mình là hành vi không được phép nhưng vẫn muốn thực hiện hành vi đó và mong muốn hậu quả xảy ra hoặc dù không mong muốn nhưng vẫn có ý thức bỏ mặc cho hậu quả xảy ra.
Động cơ và mục đích không phải dấu hiệu bắt buộc của tội phạm. Thông thường người phạm tội này vì vụ lợi.
3. Mức hình phạt của Tội vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng
KHUNG HÌNH PHẠT 1: Người nào lợi dụng chức vụ, quyền hạn thực hiện một trong những hành vi sau đây, gây thiệt hại từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc dưới 100.000.000 đồng nhưng đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:
– Quyết định đầu tư xây dựng không đúng quy định của Luật Xây dựng;
– Lập, thẩm định, phê duyệt thiết kế, dự toán, điều chỉnh dự toán, nghiệm thu công trình sử dụng vốn của Nhà nước trái với quy định của Luật Xây dựng;
– Lựa chọn nhà thầu không đủ điều kiện năng lực để thực hiện hoạt động xây dựng;
– Dàn xếp, thông đồng làm sai lệch kết quả lập dự án, khảo sát, thiết kế, giám sát thi công, xây dựng công trình.
KHUNG HÌNH PHẠT 2: Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 12 năm: Vì vụ lợi; Có tổ chức; Dùng thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt; Gây thiệt hại từ 300.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng.
KHUNG HÌNH PHẠT 3: Phạm tội gây thiệt hại 1.000.000.000 đồng trở lên, thì bị phạt tù từ 10 năm đến 20 năm.
Ngoài ra, người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.
Việc quy định tội danh “Vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng” trong Bộ luật Hình sự chính là công cụ pháp lý hữu hiệu để phòng ngừa, răn đe, xử lý nghiêm minh các hành vi sai phạm, góp phần bảo đảm kỷ cương, kỷ luật trong lĩnh vực đầu tư xây dựng, bảo vệ tài sản công, an toàn xã hội và lợi ích quốc gia.
Trên đây là bài viết của Luật Dương Gia về “Tội vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng”. Trong trường hợp còn đang thắc mắc hoặc cần sử dụng dịch vụ, hãy liên hệ ngay với Luật Dương Gia để được tư vấn nhanh chóng và chính xác nhất.
CÔNG TY LUẬT TNHH DƯƠNG GIA - CHI NHÁNH ĐÀ NẴNG
Địa chỉ: 141 Diệp Minh Châu, phường Hòa Xuân, thành phố Đà Nẵng
Điện thoại: 0931548999; 02367300899
