Đấu thầu là phương thức phổ biến và quan trọng để lựa chọn nhà thầu hoặc nhà đầu tư trong các dự án sử dụng vốn nhà nước hoặc vốn có yếu tố công. Mục tiêu của hoạt động đấu thầu là bảo đảm tính minh bạch, hiệu quả, cạnh tranh lành mạnh và ngăn chặn các hành vi tiêu cực, tham nhũng, lợi ích nhóm. Tuy nhiên, trong thực tế, nhiều trường hợp vi phạm quy định về đấu thầu đã xảy ra, gây thiệt hại lớn cho ngân sách nhà nước, làm méo mó môi trường đầu tư, suy giảm niềm tin của người dân đối với công tác quản lý nhà nước.
Trước tình trạng đó, Điều 222 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) đã được quy định nhằm xử lý nghiêm các hành vi vi phạm quy định về đấu thầu nếu gây hậu quả nghiêm trọng. Bài viết dưới đây sẽ phân tích chi tiết tội danh này về các phương diện lý luận, thực tiễn và pháp lý, làm rõ cấu thành tội phạm cũng như tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội.
– Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi bổ sung 2017)
1. Khái niệm và bản chất của Tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng
1.1. Khái niệm
Đấu thầu là quá trình lựa chọn nhà thầu để ký kết và thực hiện hợp đồng cung cấp dịch vụ tư vấn, dịch vụ phi tư vấn, mua sắm hàng hóa, xây lắp; lựa chọn nhà đầu tư để ký kết và thực hiện hợp đồng dự án đầu tư theo hình thức đối tác công tư, dự án đầu tư có sử dụng đất trên cơ sở bảo đảm cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế (Căn cứ tại khoản 12 Điều 4 Luật đấu thầu 2013).
Vi phạm quy định về đấu thầu: Là hành vi không tuân thủ các quy định của Luật Đấu thầu và các văn bản pháp luật liên quan trong quá trình tổ chức, tham gia hoặc xét duyệt kết quả đấu thầu.
Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng: Là việc thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật trong hoạt động đấu thầu làm phát sinh thiệt hại về tài sản, làm sai lệch kết quả lựa chọn nhà thầu, hoặc làm giảm chất lượng dự án, ảnh hưởng tiêu cực đến lợi ích công.
1.2. Bản chất
Tội vi phạm quy định về đấu thầu là hành vi xâm phạm đến trật tự quản lý kinh tế của Nhà nước, làm suy yếu hiệu lực thi hành pháp luật về đấu thầu, và tạo điều kiện cho tham nhũng, lợi ích nhóm phát triển. Đặc điểm của hành vi này thường là có tổ chức, có tính chủ đích cao, diễn ra trong các dự án sử dụng vốn nhà nước hoặc vốn vay có yếu tố công, ảnh hưởng đến toàn bộ môi trường đầu tư và quản lý công sản.
2. Cấu thành tội phạm Tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng
2.1. Chủ thể
Độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự quy định tại Điều 12 Bộ luật Hình sự. Người từ đủ 16 tuổi sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự đối với mọi loại tội. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng trong một số trường hợp theo quy định pháp luật hình sự.
Chủ thể của tội phạm là cá nhân đủ 16 tuổi có năng lực trách nhiệm hình sự
Chủ thể của tội phạm có thể là cá nhân thực hiện tội phạm một mình nhưng cũng có thể là nhiều người cùng thực hiện tội phạm. Trường hợp nhiều người thực hiện cùng một tội phạm được quy định theo Điều 17 Bộ luật Hình sự, quy định về đồng phạm. Theo đó, đồng phạm là trường hợp có hai người trở lên cố ý cùng thực hiện một tội phạm.
2.2. Khách thể
Tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế của Nhà nước trong lĩnh vực đấu thầu, xâm phạm vào việc thực hiện chính sách đầu tư phát triển kinh tế xã hội. Xâm phạm công tác quản lý hoạt động đấu thầu các công trình, dự án của Nhà nước. Xâm phạm tới hoạt động bình thường của cơ quan nhà nước, ảnh hưởng tới uy tín, hình ảnh quốc gia.
Khách thể bị xâm hại không chỉ là lợi ích tài sản cụ thể, mà còn là tính công khai, minh bạch, hiệu quả của cơ chế sử dụng vốn công.
Đối tượng tác động của tội phạm này là hoạt động đấu thầu, chỉ định thầu đối với các chương trình, dự án đầu tư có sử dụng nguồn vốn nhà nước theo các quy định của pháp luật.
2.3. Mặt khách quan
2.3.1. Hành vi khách quan
Hành vi vi phạm quy định về đấu thầu là hành vi cố ý làm trái các quy định của nhà nước về hoạt động đấu thầu gây thiệt hại tài sản cho người khác. Đây cũng được coi là một tội danh quy định chi tiết, cụ thể hành vi cố ý làm trái quy định của nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng trong hoạt động đấu thầu.
Hành vi khách quan của tội phạm vi phạm các quy định về đấu thầu được quy định cụ thể gồm các hành vi sau:
– Can thiệp trái pháp luật vào hoạt động đấu thầu: Đây là hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn để can thiệp bất hợp pháp vào hoạt động đấu thầu. Việc can thiệp bất hợp pháp vào hoạt động đấu thầu có thể nhằm làm thay đổi kết quả đấu thầu, thay đổi các hồ sơ mời thầu, hồ sơ dự thầu…
– Thông thầu: Thông thầu là hành vi thống nhất thỏa thuận của các bên tham gia dự thầu, cung ứng dịch vụ, phí dịch vụ cho các hoạt động đầu tư xây lắp trong gói thầu để một hoặc các bên tham gia thỏa thuận thắng thầu, gây khó khăn cho các bên không tham gia thỏa thuận.
– Gian lận trong đấu thầu: Gian lận trong đấu thầu là hành vi của những người tham gia dự thầu, những người có trách nhiệm trong thẩm định các hồ sơ, nhà thầu, nhà đầu tư hoặc để đạt được lợi ích khác, trốn tránh các nghĩa vụ phải thực hiện.
– Cản trở hoạt động đấu thầu: là hành vi của cá nhân, tổ chức ngăn cản, gây khó khăn, trở ngại cho những cá nhân, cơ quan, tổ chức có trách nhiệm kiểm tra, giám sát hoặc tham gia hoạt động đấu thầu. Thông qua việc cản trở hoạt động đấu thầu, các cá nhân tổ chức làm sai lệch kết quả lựa chọn nhà thầu, làm sai lệch hồ sơ, gây thiệt hại về tài sản, hiệu quả hoạt động đấu thầu, hiệu quả thực hiện dự án đầu tư…
– Vi phạm quy định của Nhà nước về bảo đảm công bằng, minh bạch trong hoạt động đấu thầu: Để đảm bảo hiệu quả hoạt động đầu tư, sử dụng nguồn vốn ngân sách nhà nước, các hoạt động đấu thầu cần đảm bảo công bằng, minh bạch, lựa chọn được nhà thầu có khả năng thực hiện hiệu quả nhất dự án đầu tư.
– Tổ chức lựa chọn nhà thầu khi nguồn vốn cho gói thầu chưa được xác định dẫn đến nợ đọng vốn của nhà thầu: Nợ đọng vốn là việc các nhà thầu đã thực hiện dự án đầu tư nhưng không được chủ đầu tư thanh toán kinh phí. Nợ đọng vốn của nhà thầu ảnh hưởng tới hoạt động tái đầu tư, ảnh hưởng đến việc cân đối và sử dụng hiệu quả nguồn vốn của nhà thầu.
– Chuyển nhượng thầu trái phép: Trong quá trình thực hiện các gói thầu, luật pháp cho phép các nhà thầu được chuyển nhượng nhằm thực hiện hiệu quả gói thầu. Tuy nhiên, việc chuyển nhượng thầu cần tuân thủ các quy định của pháp luật.
Ví dụ: Một cán bộ quản lý dự án cố tình thay đổi hồ sơ mời thầu để chỉ có một doanh nghiệp quen biết đủ điều kiện tham gia. Sau đó, doanh nghiệp này trúng thầu gói xây dựng trị giá 30 tỷ đồng, nhưng thi công kém chất lượng, gây sụt lún nền móng chỉ sau 6 tháng, buộc phải xây lại, thiệt hại hơn 10 tỷ đồng ngân sách.
2.3.2. Hậu quả
Hậu quả do hành vi vi phạm quy định về đấu thầu thường rất nghiêm trọng, cụ thể: Thiệt hại lớn về tài sản, lãng phí ngân sách; Làm giảm chất lượng công trình, sản phẩm; Tạo môi trường cạnh tranh không lành mạnh; Ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả đầu tư công và uy tín quản lý nhà nước.
2.3.3. Mối quan hệ nhân quả
Phải chứng minh mối liên hệ trực tiếp giữa hành vi vi phạm và hậu quả thiệt hại.
Hậu quả thiệt hại phải do nguyên nhân từ các hành vi vi phạm quy định về đấu thầu gây ra, không phải do các nguyên nhân khác. Nếu hành vi vi phạm không gây hậu quả, hậu quả không do hành vi vi phạm gây ra thì không cấu thành tội phạm vi phạm các quy định về đấu thầu.
2.4. Mặt chủ quan của tội phạm
Tội phạm vi phạm các quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng có hình thức lỗi là cố ý trực tiếp.
Người phạm tội nhận thức được hành vi phạm tội gây hậu quả nghiêm trọng nhưng vẫn thực hiện và mong muốn hậu quả xảy ra.
Mục đích thường là trục lợi cá nhân, thu lợi bất chính, hợp thức hóa lợi ích nhóm, chia phần trăm sau khi trúng thầu.
2. Mức hình phạt của Tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng
Căn cứ pháp lý tại Điều 224 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017)
KHUNG HÌNH PHẠT 1:
Người nào lợi dụng chức vụ, quyền hạn thực hiện một trong những hành vi sau đây, gây thiệt hại từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc dưới 100.000.000 đồng nhưng đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:
– Quyết định đầu tư xây dựng không đúng quy định của Luật Xây dựng
– Lập, thẩm định, phê duyệt thiết kế, dự toán, điều chỉnh dự toán, nghiệm thu công trình sử dụng vốn của Nhà nước trái với quy định của Luật Xây dựng
– Lựa chọn nhà thầu không đủ điều kiện năng lực để thực hiện hoạt động xây dựng
– Dàn xếp, thông đồng làm sai lệch kết quả lập dự án, khảo sát, thiết kế, giám sát thi công, xây dựng công trình.
KHUNG HÌNH PHẠT 2:
Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 12 năm: Vì vụ lợi; Có tổ chức; Dùng thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt; Gây thiệt hại từ 300.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng.
KHUNG HÌNH PHẠT 3:
Phạm tội gây thiệt hại 1.000.000.000 đồng trở lên, thì bị phạt tù từ 10 năm đến 20 năm.
Ngoài ra, người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.
Việc tuân thủ nghiêm chỉnh các quy định về đấu thầu không chỉ bảo đảm công bằng, minh bạch trong đầu tư mà còn là yếu tố sống còn để ngăn chặn các nguy cơ thất thoát ngân sách, lãng phí công sản, tham nhũng, tiêu cực. Trong bối cảnh phát triển nhanh các dự án công trình hạ tầng, đầu tư công hiện nay, thì tội vi phạm quy định về đấu thầu là nguy cơ tiềm ẩn lớn đối với kỷ cương pháp luật và hiệu quả quản trị công.
Trên đây là bài viết của Luật Dương Gia về “Tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng”. Trong trường hợp còn đang thắc mắc hoặc cần sử dụng dịch vụ, hãy liên hệ ngay với Luật Dương Gia để được tư vấn nhanh chóng và chính xác nhất.
CÔNG TY LUẬT TNHH DƯƠNG GIA - CHI NHÁNH ĐÀ NẴNG
Địa chỉ: 141 Diệp Minh Châu, phường Hòa Xuân, thành phố Đà Nẵng
Điện thoại: 0931548999; 02367300899
