Trong bối cảnh phát triển kinh tế – xã hội hiện nay, nhu cầu sử dụng lương thực, thực phẩm và phụ gia thực phẩm ngày càng tăng cao, kéo theo đó là các hành vi vi phạm pháp luật nhằm trục lợi bất chính ngày càng diễn biến phức tạp. Trong đó, hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả liên quan đến lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm không chỉ gây thiệt hại cho người tiêu dùng về kinh tế, sức khỏe mà còn đe dọa nghiêm trọng đến an toàn cộng đồng, niềm tin xã hội và sự ổn định của thị trường.
Pháp luật hình sự Việt Nam quy định rõ ràng các chế tài xử lý đối với hành vi này trong Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), tại Điều 193. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy việc áp dụng quy định này vào xử lý các vụ án cụ thể còn gặp nhiều vướng mắc, nhất là trong việc xác định yếu tố cấu thành tội phạm, phân biệt tội danh cũng như việc đánh giá mức độ nguy hiểm cho xã hội. Do đó, việc phân tích đầy đủ và chính xác tội danh “Sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm” không chỉ mang ý nghĩa lý luận mà còn có giá trị thực tiễn rất lớn.
Căn cứ pháp lý:
– Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017)
1. Khái niệm Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm
Hàng giả có thể hiểu là những sản phẩm không bảo đảm chất lượng, giả mạo nhãn hiệu, nguồn gốc, xuất xứ hoặc công dụng, được sản xuất và đưa ra thị trường với mục đích đánh lừa người tiêu dùng, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng, nhà sản xuất chân chính, cũng như an toàn xã hội.
Hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm là sản phẩm mà con người ăn, uống hoặc các chất đưa vào thực phẩm được sản xuất và buôn bán trái pháp luật, không có giá trị sử dụng, công dụng; có giá trị sử dụng, công dụng không đúng với nguồn gốc bản chất tự nhiên hoặc có một trong các chỉ tiêu chất lượng chỉ đạt mức từ 70% trở xuống so với tiêu chuẩn chất lượng hoặc quy chuẩn kỹ thuật đã đăng ký, công bố áp dụng hoặc ghi trên nhãn, bao bì hàng hóa, gây thiệt hại cho lợi ích và sức khỏe của người tiêu dùng.
Hành vi sản xuất hàng giả là việc thực hiện một, một số hoặc tất cả hoạt động chế tạo, chế bản, in ấn, gia công, đặt hàng, sơ chế, chế biến, chiết xuất, tái chế, lắp ráp, pha trộn, san chia, sang chiết, nạp, đóng gói và hoạt động khác làm ra hàng giả.
Hành vi buôn bán hàng giả là việc thực hiện một, một số hoặc tất cả các hoạt động chào hàng, bày bán, giới thiệu, quảng cáo, khuyến mại, lưu trữ, bảo quản, vận chuyển, bán buôn, bán lẻ, xuất khẩu và hoạt động khác đưa hàng giả vào lưu thông.
Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm là hành vi của người có năng lực trách nhiệm hình sự, thực hiện một trong các hành vi: sản xuất, buôn bán hàng giả có bản chất là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm nhằm thu lợi bất chính hoặc vì các động cơ khác, gây hậu quả hoặc có khả năng gây hậu quả nguy hại đến sức khỏe con người, trật tự công cộng, môi trường và sự phát triển bền vững của xã hội.
2. Dấu hiệu pháp lý cấu thành tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm
2.1. Chủ thể
Căn cứ pháp lý tại Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017), chủ thể tội phạm này là người có năng lực trách nhiệm hình và từ đủ 16 tuổi trở lên. Pháp nhân thương mại cũng là chủ thể của tội phạm này.
2.1.1. Đối với trường hợp chủ thể của tội phạm là cá nhân
Độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự quy định tại Điều 12 Bộ luật Hình sự. Người từ đủ 16 tuổi sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự đối với mọi loại tội. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng trong một số trường hợp theo quy định pháp luật hình sự. Như vậy căn cứ pháp lý tại Điều 193 Bộ luật Hình sự 2015, quy định về tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia chủ thể của tội phạm này phải là người từ đủ 16 tuổi trở lên.
Chủ thể của tội phạm có thể là cá nhân thực hiện tội phạm một mình nhưng cũng có thể là nhiều người cùng thực hiện tội phạm. Trường hợp nhiều người thực hiện cùng một tội phạm được quy định theo Điều 17 Bộ luật Hình sự, quy định về đồng phạm. Theo đó, đồng phạm là trường hợp có hai người trở lên cố ý cùng thực hiện một tội phạm.
2.1.2. Đối với trường hợp chủ thể của tội phạm là pháp nhân
Căn cứ pháp lý tại Điều 75 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017)
Chủ thể của tội này còn là pháp nhân được thành lập hợp pháp; có cơ cấu tổ chức chặt chẽ; có tài sản độc lập với cá nhân, tổ chức khác và chịu trách nhiệm bằng tài sản đó; nhân danh mình tham gia các quan hệ pháp luật một cách độc lập; đã có hành vi nguy hiểm cho xã hội xâm phạm vào trật tự quản lý kinh tế, xâm phạm các quy định của Nhà nước trong lĩnh vực quản lý thị trường.
2.2. Khách thể
Tội phạm xâm phạm đến trật tự quản lý kinh tế của Nhà nước, đồng thời trực tiếp xâm phạm đến quyền lợi của người tiêu dùng, sức khỏe, tính mạng của con người và an toàn cộng đồng.
Đối tượng của tội phạm là lương thực, thực phẩm có giá trị sử dụng, công dụng không đúng với nguồn gốc bản chất tự nhiên, tên gọi của nó; không có giá trị sử dụng, công dụng hoặc có giá trị sử dụng, công dụng không đúng so với giá trị sử dụng, công dụng đã công bố hoặc đăng ký hoặc có ít nhất một trong các chỉ tiêu chất lượng hoặc đặc tính kỹ thuật cơ bản hoặc định lượng chất chính tạo nên giá trị sử dụng, công dụng của hàng hóa chỉ đạt mức từ 70% trở xuống so với mức tối thiểu đã đăng ký hoặc cũng có thể là lương thực, thực phẩm, chất phụ gia có tem, nhãn, bao bì giả mạo.
Khác với tội sản xuất, buôn bán hàng giả thông thường, tội danh này còn xâm phạm đến những giá trị đặc biệt nhạy cảm và quan trọng như an toàn vệ sinh thực phẩm, vốn là nền tảng của sức khỏe cộng đồng. Do đó, tội phạm mang tính nguy hiểm cao hơn và được xử lý nghiêm khắc hơn.
2.3. Mặt khách quan
Hành vi khách quan thể hiện qua hai hành vi chính là sản xuất hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm và buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm. Đây là các hành vi được thực hiện một cách cố ý, với mục đích trục lợi hoặc động cơ cá nhân khác.
Các hành vi có thể bao gồm:
Sử dụng nguyên liệu kém chất lượng, không rõ nguồn gốc xuất xứ;
Gắn nhãn mác giả mạo thương hiệu, xuất xứ sản phẩm;
Pha trộn hóa chất độc hại nhằm đánh lừa người tiêu dùng;
Tự ý chế biến hoặc phối trộn thực phẩm không được cấp phép…
Hành vi phạm tội có thể gây hậu quả thực tế (như tổn hại sức khỏe người tiêu dùng, thậm chí tử vong) hoặc có thể bị xử lý hình sự ngay cả khi chưa gây hậu quả nghiêm trọng, nếu thỏa mãn điều kiện về khối lượng, giá trị hoặc tính chất đặc biệt nguy hiểm.
2.4. Mặt chủ quan
Tội phạm được thực hiện dưới lỗi cố ý trực tiếp, người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là vi phạm pháp luật, thấy trước hậu quả nhưng vẫn mong muốn hoặc bỏ mặc hậu quả xảy ra.
Động cơ thường thấy là vì mục đích lợi nhuận, muốn thu lợi bất chính bằng cách giảm chi phí sản xuất, dùng hàng hóa kém chất lượng thay thế cho hàng thật hoặc lừa dối người tiêu dùng thông qua bao bì, nhãn mác giả mạo.
3. Mức hình phạt của Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm
Căn cứ pháp lý tại Điều 193 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi 2017 Quy định về Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm. Theo đó, khi thực hiện các hành vi sản xuất, mua bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm thì sẽ bị xử phạt theo quy định pháp luật hình sự cụ thể như sau:
3.1. Mức hình phạt của Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm đối với cá nhân
KHUNG HÌNH PHẠT 1: Người nào sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 05 năm.
KHUNG HÌNH PHẠT 2: Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 10 năm: Có tổ chức; Có tính chất chuyên nghiệp; Tái phạm nguy hiểm; Lợi dụng chức vụ, quyền hạn; Lợi dụng danh nghĩa cơ quan, tổ chức; Buôn bán qua biên giới; Hàng giả tương đương với số lượng của hàng thật hoặc hàng hóa có cùng tính năng kỹ thuật, công dụng trị giá từ 150.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng; Thu lợi bất chính từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng; Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60%; Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.
KHUNG HÌNH PHẠT 3: Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 10 năm đến 15 năm: Hàng giả tương đương với số lượng của hàng thật hoặc hàng hóa có cùng tính năng kỹ thuật, công dụng trị giá 500.000.000 đồng trở lên; Thu lợi bất chính từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng; Gây thiệt hại về tài sản từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng; Làm chết người; Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên; Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%.
KHUNG HÌNH PHẠT 4: Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 15 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân: Thu lợi bất chính 1.500.000.000 đồng trở lên; Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên; Làm chết 02 người trở lên; Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 122% trở lên.
Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.
3.2. Mức hình phạt của Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm đối với pháp nhân
Pháp nhân thương mại phạm tội quy định tại Điều này, thì bị phạt như sau:
KHUNG HÌNH PHẠT 1: Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 1 Điều 193 Bộ luật Hình sự 2015, thì bị phạt tiền từ 1.000.000.000 đồng đến 3.000.000.000 đồng;
KHUNG HÌNH PHẠT 2: Phạm tội thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c, e, g, h, i và k khoản 2 Điều 193 Bộ luật Hình sự 2015, thì bị phạt tiền từ 3.000.000.000 đồng đến 6.000.000.000 đồng;
KHUNG HÌNH PHẠT 3: Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 3 Điều 193 Bộ luật Hình sự 2015, thì bị phạt tiền từ 6.000.000.000 đồng đến 9.000.000.000 đồng;
KHUNG HÌNH PHẠT 4: Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 4 Điều 193 Bộ luật Hình sự 2015, thì bị phạt tiền từ 9.000.000.000 đồng đến 18.000.000.000 đồng hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn từ 06 tháng đến 03 năm;
Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại Điều 79 của Bộ luật Hình sự 2015, thì bị đình chỉ hoạt động vĩnh viễn;
Pháp nhân thương mại còn có thể bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.
4. Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự đối với Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm
Khi xét xử Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm, pháp luật Việt Nam quy định một số tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự nhằm đảm bảo tính răn đe và nghiêm minh. Các tình tiết này được quy định tại Điều 52 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) và áp dụng cụ thể cho tội này như sau:
– Phạm tội có tổ chức: Hành vi được thực hiện bởi một nhóm người có sự phân công, phối hợp chặt chẽ nhằm sản xuất hoặc buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm quy mô lớn.
– Phạm tội có tính chất chuyên nghiệp: Người phạm tội thường xuyên thực hiện hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả như một nghề nghiệp chính, thể hiện sự cố ý và lặp lại.
– Tái phạm nguy hiểm: Người phạm tội đã từng bị kết án về Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm chưa được xóa án tích mà tiếp tục vi phạm.
– Lợi dụng chức vụ, quyền hạn: Người phạm tội sử dụng vị trí, quyền hạn của mình (ví dụ: cán bộ quản lý thị trường, nhân viên hải quan) để thực hiện hoặc che giấu hành vi phạm tội.
– Gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng: Bao gồm việc làm chết nhiều người, gây thương tích nặng với tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể lớn (từ 122% trở lên), hoặc gây thiệt hại tài sản từ 1.500.000.000 đồng trở lên.
Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm là một trong những loại tội phạm nguy hiểm, không chỉ xâm phạm đến trật tự quản lý kinh tế mà còn trực tiếp đe dọa đến sức khỏe, tính mạng của cộng đồng. Với sự phát triển mạnh mẽ của thị trường tiêu dùng và xu hướng công nghiệp hóa, nguy cơ gia tăng các hành vi phạm tội này là rất cao.
Do đó, việc nhận diện đúng hành vi, áp dụng chính xác quy định của pháp luật hình sự, đồng thời tăng cường phối hợp giữa các cơ quan chức năng trong công tác kiểm tra, xử lý, tuyên truyền và giáo dục pháp luật là điều kiện tiên quyết để ngăn chặn và đẩy lùi loại tội phạm này. Ngoài ra, ý thức người tiêu dùng cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện, tố giác và phòng ngừa hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả trong lĩnh vực đặc biệt nhạy cảm này.
Trên đây là bài viết của Luật Dương Gia về “Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm”. Trong trường hợp còn đang thắc mắc hoặc cần sử dụng dịch vụ, hãy liên hệ ngay với Luật Dương Gia để được tư vấn nhanh chóng và chính xác nhất.
CÔNG TY LUẬT TNHH DƯƠNG GIA - CHI NHÁNH ĐÀ NẴNG
Địa chỉ: 141 Diệp Minh Châu, phường Hòa Xuân, thành phố Đà Nẵng
Điện thoại: 0931548999; 02367300899
